Vinnartekstar

Jippi, første innlegg på nynorsk!

Etter å ha kome heim, fann eg ut at eg har greidd å verte berømt medan eg var borte.
Mange har fått med seg at eg har vunne premiar i to skrivekonkurransar i vinter;
2. plass i ein konkurranse utlyst på origo.no, arrangert av Mot til å meina, Lølandsstiftinga, magasinett.no og Framtida.no, der temaet var "Korleis er livet ditt i 2020?" - ei politisk vinkla skrivekonkurranse.
I tillegg fikk eg for nokre veker vite at nynorskeksamenen min frå i fjor er trekt ut som ein av dei tre beste i landet, og eg vert tildelt Fridthiov Oos' legat på litteraturmesse hos det Norske Samlaget i Oslo 28. april.

Gode nyhende spreier seg raskt, og mange har etterlyst å få lese tekstane.

Sjølvsagt! All PR er god PR, ikkje sant?
Og når ingen vil gi ut bok av verka mine, får eg publisere dei sjølv.



2. plass i skrivekonkurranse på origo.no:

Enkelt spørsmål

Kva framtid vil eg ha?
Eg vil ha ei heidundrande studenttid, greie eksamenar med glans utan å ha lese meir enn innhaldsregisteret i bøkene, få bra jobb med god løn, stifte familie med ei blanding av McGyver og George Clooney, bu i flott hus med sauna og boblebad, ha Alfa Romeo i garasjen, hytte på Saint Kitts and Nevis og i Kragerø, tre ungar som kan prate før dei er eitt år, lese før dei er fire og lage trerettersmiddag før dei er seks og i tillegg greie oppvasken. Gjere bra karriere og vere familiemenneske på ein gong, dra på fjelltur kvar sundag morgon og spinning tre gongar i veka og ha kollegaer som misunnelege lurar på kvifor eg held meg så bra, og smilande trekke på akslane og seie “eg er nok berre heldig”, kunne sleppe å bekymre meg for å bruke for mykje penger, spare mijløet og politikk generelt, og til slutt døy i ein lenestol, omgitt av mine kjære, medan sola går ned i havet utanfor og malar trekka mine rosenraude og verda gret i sorg over bortgangen min.
Er det for mykje for langt?
Med bekymra mine myser eg inn i den tåka av moglegheiter og ukjende vegar som forhåpentlegvis har alt dette klart til meg.
Ei kjensle av frykt veks i brystet.
Du kan ikkje berre få alt dette her, seier dei.
Du må ta val, seier dei.
Bruke stemmeretten din, jobbe for å nå måla dine.
Med sveitte i andletet skal du eta ditt brød, før du utsliten bryt saman av leddgikt på ein forfallen gamleheim etter å ha nådd pensjonsalderen på 84, ute av stand til å hugse anna enn korleis bestemor di pla gi deg havregraut, og utan nokon slekt til å høyre på det fordi dei har det for travelt med å tene til maten.
Bli politisk engasjert, la deg rive med av arabisk ungdom med megafon som står på torg i tre veker av gongen for å vise kva dei meiner, kjemp for rettane dine, mot fedme og for dyrare bensin.
Flytt tilbake til heimbygda, luft hunden til foreldra dine dagleg og nyt at du kan jobbe med noko anna enn det du utdanna deg til fordi den jobben har dei ikkje der.
Høyrest det ikkje flott ut, seier dei.
Frisk luft og lokalsamfunn.
Plass til å skrike ut frustrasjonen over at kommunen ikkje har råd til verken vedlikehald eller omsorgsteneste eller akseptabelt kollektivtilbod utan at nokon høyrer deg.
Der skal du leva og dra snørrete ungar til barnehage på miljøvenleg sykkel på dårleg måkte vegar om vinteren. Der skal du sitje og rive deg i håret over at menneskeliknande straummaster skjender Hardangervidda, at FrP etter å ha kome til makta har laga firefelts motorveg frå Stavanger til Oslo og kjørt velferdsstaten i dass for å lette rikfolk sine tunge skattebyrder, over at oljefondet snart er brukt opp fordi Nordsjøen er pumpa tom, og over at planeten Jorda er ved å gå under berre fordi folk ikkje kunne styre forbruket sitt tilbake i 2011. Saudi Arabia er på veg til å bli sekularisert, fordi global oppvarming har gjort det umogleg for både analfabete kvinner og halvislamistiske kongefamilier å leve der likevel.
Maldivene er, i lag med nynorsk i undervisinga, ein saga blott, og i ei då endå meir regnfull avkrok av verda – om ikkje endra havstraumar har skapt permafrost på Jæren allereie – sit du og kan ikkje gjere anna enn sjå på elendigheitene frå sofakroken og ergre deg over menneska si imponerande evne til å kjøre denne kloden så godt og grundig ned i dass når ein faktisk hadde ei lita aning om kva som kom til å hende.
Eg føretrekkjer lett min eigen versjon.

Vinnar av Fridthiov Oos' legat 2011:


Nøkkelen til evig ungdom
Mor mi kan ikkje skrive SMS-ar. Ikkje det at ho ikkje kan skrive dei, for det kunne hu jublande stadfeste for eit par år sidan då ho sette ny rekord og berre brukte ein halvtime på å taste seg fram til ”Hei. Helsing Vigdis”. Problemet er språket. Ho har enno ikkje skjøna at det faktisk ikkje er kult å skrive forkortingar og tal i staden for orda slik dei skal vere. ”P kjem i m. R ok” kan eg få pipande inn på mobilen. Etter å ha vandra kvilelaust rundt for å knekkje koden, undre meg over kva eller kven ”R” er, glimtar det til i ein lysdiode i hjernen min. Eg kjem i hug at det er mor mi det er snakk om. Ho freista visst berre fortelje meg at pappa har det bra og kjem heim i morgon.  
”C u l8r”
”M snx.”
Kva er dette? Skumle teoriar om romvesen som har infiltrert hjernen hennar gjer meg uroleg og svirrar ei stund rundt i hovudet mitt før eg kom fram til at det nok berre var ho som hadde sete seg på mobilen eller lånt han vekk til nokre ungar.
Det var ikkje sant. Ho hadde skrive det sjølv og faktisk prøvd å seie meg noko.
Eg tok det opp med henne for å spørje kva som eigentleg gjekk føre seg.  
”Det er jo slik det skal vera.” Seier kven? Eg er 18, har hatt mobil i fem år, og kunne likevel aldri funne på å skrive  ”r” istadenfor ”er”.
”All ungdomen skriv jo på den måten!” Det var det eg frykta. Mor mi er inne i ei femtiårskrise og tykkjer å skrive teite SMS er måten å løyse det på. Svært festleg.

Dette fenomenet ser eg spre seg som ein svineinfluensabasill bland vaksne menneske. Ikkje berre når det gjeld SMS og Facebook som dei no har forvilla seg inn på, og skremmande nok er i ferd med å ta over. Nei, eg høyrer foreldre bruke ord som ”fresh, ”kul”, ”chill” og ”jalla” når dei er ute med borna sine. Det er rett og slett opprivande. Kva hende med ”prat skikkeleg!” når du sa feil som liten?
 ”Det heiter det ikkje på norsk” sa dei når eg i tredje klasse fekk ”kul” til å verte det mest brukte ordet i vokabularet mitt, og ”dilla” skjøna dei ikkje ein gong kva var for noko.
Ja, eg kan ikkje seie anna enn at det bekymrar meg, for her har me inga banebrytande vaksine – som folk likevel ikkje vil ta – for å motverke spreiinga. Det som uroar meg mest er at det ser ut til at eg er ei av dei få som har skjøna kva for ein trugsel me står andsynes. Venene mine ser ikkje problemet i at foreldra pratar på same måten som dei, eller at besteforeldra ikkje bryr seg når du bannar eller seier at du ”kødda”. Skilnaden mellom generasjonar har til all tid vore det samfunnet er tufta på. Respekter dei gamle og hald på tradisjonar. Dei skal gå i nystrokne bukser og stiva skjortekrage, og me skal ha grønske på knea og få ris for det. Slik skal det vere. Knallhard disiplin og spanskrøyr er det som har fått oss dit me er i dag. Kvifor slutte?

Denne nye infeksjonen som fører til samangrodde generasjonar er på veg til å spreie seg utover det orale bruksområdet og inn i andre delar av livsstilen som vil vere endå meir påfallande og pinlege for oss unge.
Det ultimate skrekkscenariet: Gamle, skrukkete damer med blått hår som smyg seg rundt med rullatoren sin og seier: ”Hallå, skjer’a? harru en sigg?”. Pappaen din som kjem heim frå jobb med sæggebukse, caps og Koss-headsettet rundt halsen. Den vaksne søstera di som kjem heim på familieselskap med ei t-skjorte som ikkje rekk halvvegs ned til navlepiercingen, tek ungen sin på fanget og kjeftar på foreldra dykkar fordi dei er så teite og tykkjer den nye ”tattisen” hennar er stygg.
Det må då vere noko å gjere for å hindre dette i å hende.

Alderdomen har til alle tider vore ei stor, mørk og stygg askesky som heng på himmelen over livet ditt og som for kvar dag kjem nærmare med nedbør i form av leddgikt, grå stær og rusten gamalmannsrøst som kallar andre for ”unge dame” ”gutunge” og fortel om den gongen då han var ung. Denne skya ventar berre på å skugge for sola, drysse kvitt støv ned i håret ditt og gjere deg skjelven til beins. Før pla folk freiste å springe frå henne, men no set dei heller ein propp i vulkanen som som er årsaka og hindrar ho å kome i vår retning. Korleis? Ved  å nekte å verte gamal. Det er berre å tvihalde på det ungdomslege. Stilen. Språket. Så vil du vere evig ung, faktisk.

Nokre greier det betre enn andre. Eg hadde ein gong ein lærar. Ho kom inn til den første timen med naglehalsband, strame svarte klede og nokre latexstøvlettar som hadde gjort seg best i ein hardcore pornofilm. Jentene glodde og gutane sikla. Ho hadde jo greidd det! Ho hadde teke vare på denne rock ’n roll-stilen frå den gong ho var usikker og kvisete i 8. klasse, og ho trivdes med det no. Ho nekta dog å fortelje oss kor gamal ho var. Eg tippar 35, men skulle eg teke utgongspunkt i språket og stilen, ville nåla hamna på ”Kjønn: jente, Alder: tretten år, Stil: emo/goth, Legning: usikker, Musikk: heavy metal og punk rock”. 
Det var eitt lite menneske som lukkast i å vere evig pubertal. Eitt ut av dei mange tusen eg har sett prøve. Det er ikkje nok til å fjerne skepsisen til dette tiltaket.  Men eg må innrømme at ho var ein interessant person. Ein liten visitt når ho nærmar seg 80 for å oppdatere meg på siste nytt innan Fall Out Boy og Tokio Hotel vil nok vere på sin plass.

Eg skjønar ikkje at det skal vere så vanskeleg å gi slepp på ungdomstida. Greitt nok, det har vore den beste tida i mitt liv så langt, eg elskar fridomen og å sleppe å ha ansvar, sjå bra ut og ikkje bry meg om hengepupper og rynker, berre ta alt som det kjem, ha heile verda for min fot og framtida mi foran meg, bekymringslaust og lukkeleg, hakuna matata og så vidare, men éin dag må vel folk likevel skjøne at dei ikkje er femten år lengre. Det er herleg å vere ung, men når du sit i bilen på veg mot svigerforeldra si campingvogn i Hardanger med Kaptein Sabeltann i CD-spelaren, tissetrengde ungar i baksetet og oppgulp frå minstemann på skuldera, er det på tide å gi slepp og innsjå at kampen er tapt.
Då nyttar det verken å ta piercing i brystvorta, farge håret raudt eller gå rundt og seie ”Sjof den schmø kæba der!” og forvente at folk i det heile skal vite kva kebabnorsk er.
Det er på tide å vekse opp. Life’s a bitch and then you die, og slik har det alltid vore.
Berre vent, om seksti år sit eg i skjørt og bluse i ein slitt lenestol i ei stove med brun tapet, høyrar på P1 og omtalar veninnene mine ”Fru doktor Arnesen” og ”ærbødige Hansine, fred vere med henne”. Det er eg overtyda om. Heilt dritseriøst.

Før de trekk konklusjonen om at eg er endå meir sjølvoppteken enn eg er i røynda, må eg få seie at i begge tilfella kom det heilt bak på meg å ha vunne, og at det er ei stor ære for meg å få tildelt ei prestisjetung pris av nynorskfiffen. Det var berre eit usannsynleg ønske då eg vart med.

(Og etter å ha sagt det, kan eg seie "Oh yeah! oh yeah!" og gi meg sjølv ein hi5)

Så kan eg raudmande og flau få rette meg sjølv her. I eksamensoppgåva har eg fleire gonger skreve om "influensabasillar". Som dotter av ein lege burde eg ha vore observant nok til å sjå at det var feil. INFLUENSA KJEM AV VIRUS, men eg er fullt klår over det. Til mitt forsvar var eg sjølv sjuk den dagen eg skreiv det.
(Og heldigvis har ikkje språkfolk alltid så god greie på medisinske tilstandar...)